(Tham khảo từ Bài viết của PGS.TS.BS Phùng Nguyễn Thế Nguyên – Trưởng khoa
Hồi sức Nhiễm Bệnh viện Nhi Đồng 1)
Bệnh sốt mò (hay còn gọi là sốt do ấu trùng mò hay sốt bờ bụi) là bệnh truyền nhiễm cấp tính gây ra bởi Orientia tsutsugamushi (một loại vi khuẩn thuộc họ Rickettsia và lây sang người thông qua ấu trùng mò thuộc họ Trombicula (tên Leptotrombidium).
Các ấu trùng mò này thường có ký chủ trung gian là những loài động vật gặm nhấm, chủ yếu là chuột, chim hoặc gia súc, gia cầm.
1. Biểu hiện của bệnh:
Bệnh biểu hiện với sốt cao kéo dài, có vết loét da do ấu trùng mò đốt, phát ban dạng sẩn. Đặc điểm của vết loét thường 1 vết hình tròn hoặc bầu dục, đường kính khoảng 5-10 mm, không đau, không ngứa, viền đỏ và nổi gờ trên mặt da. Lúc đầu màu vàng xám, sau đó đóng vảy màu nâu hoặc đen.
2. Vị trí thường gặp:
Hay gặp ở các nếp gấp của cơ thể như: tay, cổ, gáy, thân mình, đùi, bẹn, rốn… khoảng tuần thứ 2 kể từ khi mò đốt sang thương sẽ bong vảy để lại vết loét đáy sạch khô, màu đỏ tươi có viền cứng.
3. Cơ chế nhiễm bệnh:
Từ vết loét, Orientia tsutsugamushi xâm nhập vào hệ bạch huyết gây viêm hạch tại chỗ rồi sưng, viêm và đau hạch toàn thân; đồng thời chúng xâm nhập vào máu, gây viêm nội mạc vi mạch máu toàn thân tổn thương viêm nhiễm các cơ quan.
Bệnh diễn tiến từ nhẹ đến nặng, có thể gây biến chứng và tử vong.
4. Một số biến chứng có thể gặp như:
Thần kinh: rối loạn tri giác, viêm màng não, viêm não, tổn thương thần kinh sọ não, viêm thần kinh ngoại biên.
Tim mạch: viêm tắc mạch máu, viêm cơ tim, truỵ tim mạch; suy thận; viêm phổi, suy hô hấp.
Ngoài ra có thể gây gan, lách, hạch to; hiếm hơn là đông máu nội mạch lan tỏa và hội chứng thực bào máu.
Bệnh diễn tiến nặng nhẹ tùy vào các yếu tố như: chủng O. tsutsugamushi gây bệnh, tuổi bệnh nhân (tuổi > 50 tỷ lệ tử vong 45% đến 60% nếu không điều trị). Tỷ lệ tử vong một số nơi như Nhật 31,6%; Đài Loan 10%.
Nguyên nhân tử vong thường do trụy tim mạch, viêm cơ tim, xuất huyết, viêm phổi phổi, biến chứng viêm não – màng não.
Ở Ấn Độ, 1/3 bệnh nhân nhập viện bị sốt mò nặng, suy đa cơ quan, với tỷ lệ tử vong trung bình 24%.
5. Chẩn đoán:
Dựa vào bệnh sử, sang thương da và loại trừ các bệnh gây sốt kéo dài. Để chẩn đoán xác định tác nhân hiện nay dựa vào xét nghiệm PCR.
6. Điều trị:
Kháng sinh Doxycycline, azithromycin hay quinolon. Thuốc hiệu quả nhất nếu được dùng ngay sau khi các triệu chứng bắt đầu.
7. Phòng bệnh:
- Để phòng tránh bệnh, người lớn và trẻ em hạn chế đi vào vùng bụi rậm, cỏ thấp, vùng đất ẩm, vách núi, hang động. Khi đi vào những khu vực nghi có nhiều ấu trùng mò nên mặc quần áo dài, buộc kín gấu quần, mang tất, ủng.
Y văn ghi nhận ở miền Nam Việt Nam, khoảng 50% bệnh nhân bị sốt mò do ấu trùng đốt khi làm việc ở ruộng lúa. - Nếu bị các nốt đốt lạ và sốt cao, không rõ nguyên nhân, cần kiểm tra kỹ tất cả bề mặt da trên cơ thể tìm các vết đốt, sau đó cần đưa đến các cơ sở y tế sớm để được các bác sĩ khám bệnh, chẩn đoán và điều trị kịp thời.
8. Ca lâm sàng:
Mới đây (năm 2023), tại Bệnh viện Nhi đồng 1 (TP HCM) tiếp nhận bé N.C.K (37 tháng tuổi, ngụ Tây Ninh) nhập viện trong tình trạng sốt cao kéo dài, thiếu máu nặng. Kết quả xét nghiệm nhiễm khuẩn nặng, tổn thương phổi, gan, thận, tràn dịch màng phổi. Khai thác bệnh sử, trước đó, bé hoàn toàn khỏe mạnh, sau đó, bé sốt nhẹ, chán ăn. Ngày 5,6 sốt cao, nôn ói, da xanh và đi tiểu sậm màu.
Tại bệnh viện các bác sĩ đã giúp bé thở, truyền máu, dùng kháng sinh. Tuy nhiên, sau 2 ngày, bé không đáp ứng, vẫn sốt cao kéo dài. Sau đó, gia đình cho biết nhà làm nông, xung quanh nhiều ruộng lúa. Lúc này, các bác sĩ thăm khám kỹ ghi nhận sang thương da ở ngực phù hợp với nghi ngờ sốt mò.
Kết quả xét nghiệm máu bằng PCR cho thấy bé bị sốt mò do Orientia tsutsugamushi (một loại vi khuẩn thuộc họ Rickettsia và lây sang người thông qua ấu trùng mò thuộc họ Trombicula tên Leptotrombidium). Ngay sau đó, bé được điều trị Levofloxacin và hết sốt, các chỉ số chức năng cơ quan cải thiện dần, được rút nội khí quản, và xuất viện sau 10 ngày điều trị.
